کسب و کار خانوادگی
کسب و کار خانوادگی به عنوان یکی از عوامل ایجاد اشتغال و تولید ملی نقش بزرگی در رشد و توسعه اقتصاد کشورها دارند و بسیار مهم هستند. به طور کلی پذیرفته شده است که مشارکت خانواده در تجارت، کسب و کار خانوادگی را منحصربه‌فرد می‌کند. اما ادبیات همچنان در تعریف کسب و کار خانوادگی مشکل دارد. یک تعریف نظری باید جوهره‌ای را مشخص کند که کسب و کار خانوادگی را از سایر مشاغل متمایز می‌کند.
خانواده‌ها و کسب و کارهای خانوادگی با در دست داشتن منابع انسانی، حکایت‌های اجتماعی، منابع مالی و زمینه‌های آموزشی و فرهنگی، زمینه حمایت قوی از جریان کارآفرینی و ایجاد شرکت‌های نوپا را فراهم می‌آورند.
تعریف کسب و کار خانوادگی
کسب و کار خانوادگی که تقریباً در هر بخش از اقتصاد جهان یافت می‌شوند رایج‌ترین شکل موجودیت تجاری در جهان هستند. با این حال، مالکیت، مدیریت و ترکیب خانواده آن‌ها پیچیدگی ایجاد می‌کند که به دانش و مهارت‌های خاصی برای درک آن‌ها و توصیه مؤثر به آن‌ها نیاز دارد.
در واقع، شاید یکی از موضوعاتی که امروزه در این زمینه مورد بحث قرار گرفته است، چگونگی تعریف یک کسب و کار خانوادگی است. هیچ تعریف واحدی برای شرکت خانوادگی وجود ندارد، اما چند تعریف کاربردی وجود دارد که در طول سال‌ها تکامل یافته‌اند.
تعریف اول
کسب و کار خانوادگی کسب و کاری است که در آن چند نفر از یک خانواده به عنوان مالک یا مدیر اصلی، هم‌زمان یا در طول زمان درگیر هستند. شرکت‌های خانوادگی واقعاً عملکرد برتری دارند.
تعریف دوم
کسب و کار خانوادگی کسب و کاری است که خانواده از طریق مشارکت در پست‌های مالکیت و مدیریت، کسب‌وکار را کنترل می‌کند. مشارکت خانواده در مالکیت (FIO) و مشارکت خانواده در مدیریت (FIM) به عنوان درصدی از حقوق صاحبان سهام توسط اعضای خانواده و درصد مدیران یک شرکت که اعضای خانواده نیز هستند محاسبه می‌شود.
تعریف سوم
کسب و کار خانوادگی یک سرمایه‌گذاری اقتصادی است که در آن دو یا چند نفر از اعضای یک خانواده (گروه خانواده) در مالکیت (مالکین) و تعهد به ادامه فعالیت شرکت دارند.
تعریف چهارم
کسب و کار خانوادگی، کسب‌وکاری است که با هدف شکل‌دهی و یا پیگیری چشم‌انداز کسب‌وکار تحت کنترل یک ائتلاف مسلط که توسط اعضای همان خانواده یا تعداد کمی از خانواده‌ها کنترل می‌شود و یا مدیریت می‌شود، به شیوه‌ای که بالقوه در میان نسل‌های خانواده یا خانواده‌ها پایدار باشد.
تعریف پنجم
یک شرکت با هر اندازه‌ای یک کسب و کار خانوادگی است اگر:
- اکثریت حقوق تصمیم‌گیری در اختیار شخص یا اشخاص حقیقی است که شرکت را تأسیس کرده‌اند یا در اختیار شخص یا اشخاص حقیقی که سرمایه سهام شرکت را به دست آورده‌اند یا در اختیار دارند. از همسر، والدین، فرزند یا وراث مستقیم فرزندان.
- اکثریت حقوق تصمیم‌گیری غیر مستقیم یا مستقیم است.
- حداقل یک نماینده از خانواده یا خویشاوندان به طور رسمی در اداره شرکت مشارکت دارد.
- شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس، در صورتی که شخصی که شرکت (سرمایه سهام) را تأسیس یا تملک کرده است، یا خانواده یا فرزندان آن‌ها ۲۵ درصد از حقوق تصمیم‌گیری را که بر اساس سهم سرمایه آن‌ها تعیین شده است، داشته باشند، دارای تعریف کسب و کار خانوادگی هستند.
موارد مورد نیاز برای راه‌اندازی کسب و کار خانوادگی
- تعیین نوع فعالیت کسب و کار خانوادگی
- در نظر گرفتن منابع مالی و تعیین هزینه‌های مورد نیاز
- طراحی پلن کسب و کار مطابق با استراتژی کسب و کار
- برقراری نظم و هماهنگی میان اعضای خانواده
- مدیریت زمان و مدیریت مالی
- تعیین ساختار مناسب کسب و کار
- توجه به سلامت و تأمین امنیت کار
- توجه و برنامه‌ریزی مناسب برای برندسازی
- همگام‌سازی کسب و کار با تکنولوژی و بهره‌مندی از فضای مجازی و دیجیتال مارکتینگ (همچنین برای شما پیشنهادات ویژه و ایده‌های کسب و کار اینترنتی را در این مقاله آورده‌ایم.)
نکاتی برای راه‌اندازی کسب و کار خانوادگی
دلایل زیادی برای راه‌اندازی کسب و کار خانوادگی وجود دارد. مثلاً اینکه برای خودتان کسب درآمد می‌کنید، کار برای خودتان است و به قولی آقای خودتان هستید، با اعضای خانواده خود، کار می‌کنید و کسب و کار خانوادگی شما می‌تواند به نسل بعد هم انتقال پیدا کند.
جالب‌تر اینکه هنگامی که فرزندان خود را استخدام می‌کنید، آن‌ها با کسب درآمد تجربه کاری کسب می‌کنند. حتی ممکن است بتوانید از معافیت‌های مالیاتی مشاغل خانوادگی بهره‌مند شوید. با این حال، راه‌اندازی یک کسب و کار خانوادگی نیازمند زمان و بررسی دقیق است. در ادامه مواردی را عنوان می‌کنیم که قبل از شروع یک تجارت خانوادگی باید بدانید.
۱. طرح کسب و کار خانوادگی خود را تهیه کنید
قبل از ورود به هر کسب و کاری، با مشاوران حقوقی، مالیاتی و تجاری قابل اعتماد مشورت کنید و یک طرح تجاری تهیه کنید. توجه کنید که حتماً این طرح را باید به صورت مکتوب درآورید تا اهدافتان کاملاً شفاف و مشخص باشد. در ادامه مواردی را می‌گوییم که بهتر است در طرحتان بگنجانید.
نقش‌ها را تعریف کنید
از آنجایی که ممکن است افراد خانواده نسبت به کارها و انجام آن‌ها هیجان‌زده باشند و هرکدام ایده‌های متفاوتی داشته باشند بهتر است نقش‌ها را مشخص کنید تا هر یک در جایگاه خود عمل کند و آشفتگی پیش نیاید. پس تعیین کنید که چه کسی هر نقشی را بر عهده می‌گیرد و آن نقش شامل چه مواردی می‌شود. تمام جزئیات را تعیین کنید.
جبران خسارت
نحوه اعطای غرامت، حقوق، دستمزد ساعتی، درصد سود یا هر چیز دیگری را تعیین کنید. مطمئن شوید که هر کارمند، اعم از خانواده یا غیره، نحوه عملکرد غرامت و همه قوانین مربوط به دستمزد را می‌دانند.
سهام مالکیت
قبل از شروع کسب و کار خانوادگی، سهام مالکیت را تعریف کنید. آیا کارمندان خانواده با حقوق کار می‌کنند؟ آیا آن‌ها درصدی از کسب و کار را هنگام فروش یا در زمان خاصی دریافت می‌کنند؟ حق رأی اعضای خانواده در شرکت چگونه است؟
طرح خروج
برنامه خروج برای هر یک از اعضای خانواده چیست؟ برای کسانی که شروع به کار می‌کنند، خواه حقوق یا درصد مالکیت دریافت کنند یا خیر. تعیین کنید که اگر کسی کسب و کار را ترک کند چه اتفاقی می‌افتد.
بدون درک این موضوع، یکی از اعضای خانواده ممکن است فکر کند که سهم زیادی در موفقیت کسب و کار داشته است و چیزی طلبکار است. اگر آن شخص سهام رسمی در تجارت داشته باشد، به راهی نیاز دارید تا تصمیم بگیرید که آن سهام چقدر ارزش دارد و اگر آن شخص بخواهد کسب و کار خانوادگی را ترک کند، چگونه می‌توان جبران کرد.
یک طرح جانشین پروری ایجاد کنید
بنیان‌گذاران این کسب و کار خانوادگی ممکن است بخواهند بازنشسته شوند یا این کسب‌وکار را رها کنند و یا به کار دیگری بپردازند. قبل از شروع کسب و کار خانوادگی، در نظر بگیرید که چه کسی مدیریت را بر عهده می‌گیرد، چگونه کسب و کار (در صورت لزوم) ارزش‌گذاری می‌شود و در چه شرایطی یک بنیان‌گذار یا سهامدار ممکن است کناره‌گیری کند.
ممکن است لازم باشد پس از تأسیس کسب و کار خانوادگی مواردی را به این قسمت اضافه یا تصحیح کنید، اما در هر صورت باید نوشتن آن را قبل از شروع کسب و کار آغاز کنید. داشتن این برنامه از بروز اختلافات در آینده جلوگیری می‌کند.
۲. قوانین اساسی را برای کسب و کار خانوادگی خود وضع کنید
تعیین فرهنگ شرکت نحوه مدیریت کسب و کار خود را تعیین می‌کند و احتمال اینکه کارها به خوبی پیش برود را افزایش می‌دهد. در اینجا چند قانون اساسی وجود دارد که می‌توانید در نظر بگیرید.
۱- کار و زندگی شخصی خود را جدا نگه دارید
وقتی کسب و کار و خانواده را با هم ترکیب می‌کنید، برای تجارت کارتان آسان است اما این احتمال وجود دارد که تنها موضوع بحث در خانه یا هنگام تفریح‌های خانوادگی فقط درباره کار باشد. کارمندانی هم که عضو خانواده نیستند ممکن است حس دورافتادگی و جا ماندن از فضای کاری را پیدا کنند.
آن‌ها احتمالاً مایل‌اند نظرات آن‌ها نیز در نظر گرفته شود، اما ممکن است ندانند چه زمانی یا کجا آن‌ها را به اشتراک بگذارند. صحبت کردن در محل کار و گفتگوهای شخصی در خانه را به یک قانون خانوادگی تبدیل کنید و کاملاً از هم جدا کنید.
۲- بچه‌ها باید تجربه بیرونی داشته باشند
در حالی که نوجوانان تجربه بسیار خوبی از کار در یک کسب و کار خانوادگی کسب می‌کنند، آن‌ها باید قبل از پیوستن تمام‌وقت به شرکت، برخی از تجربیات بیرونی نیز کسب کنند.
اجباری را در نظر بگیرید که پس از دبیرستان یا کالج، هر کودکی که می‌خواهد برای طولانی‌مدت به کسب و کار شما بپیوندد باید در جای دیگری تجربه کسب کند. این به آن‌ها تجربه دنیای واقعی و درک نحوه اداره شرکت‌های دیگر را می‌دهد. کسب مهارت‌های اضافی به آن‌ها در هنگام پیوستن به کسب و کار خانوادگی کمک می‌کند.
۳- از بیرون مشاوره بگیرید
اعضای خانواده در همه چیز متخصص نیستند. شما باید از یک وکیل بخواهید که اسناد ساختار تجاری مانند اسناد مربوط به مسئولیت محدود خانوادگی (FLC) یا شرکت خانوادگی را تهیه کند.
یک وکیل یا مشاور کسب و کار همچنین می‌تواند در مورد طرح کسب و کار خانوادگی به شما مشاوره دهد، برنامه‌های منابع انسانی را تنظیم کند، مانند مزایای کارمند، اسناد کارمند، برنامه‌های بازنشستگی، بیمه درمانی، فرم‌های مالیات اشتغال، و تخصص‌هایی را که اعضای خانواده شما ممکن است نداشته باشند ارائه دهد.
۴- افرادی را که خارج از خانوده هستند استخدام کنید
مشارکت اعضای خانواده بسیار خوب است، اما بهترین منافع شرکت را با دور نگه داشتن اعضای غیر خانواده که می‌توانند ارزشی برای شرکت ایجاد کنند و به رشد آن کمک کنند، قربانی نکنید. یک دیدگاه بیرونی ممکن است همان چیزی باشد که کسب و کار خانوادگی شما نیاز دارد.
۵- با همه یکسان رفتار کنید
ممکن است سخت باشد که با برادرزاده یا فرزند خود مانند یک کارمند خارجی رفتار کنید، اما انجام این کار برای روحیه مهم است. کارمندان، چه اعضای خانواده باشند و چه نباشند، وقتی با همه یکسان رفتار می‌شود قدردانی می‌کنند. سخت است که انگیزه داشته باشید اگر ببینید که اعمال شما از نزدیک زیر نظر گرفته می‌شود، اما اعمال دیگران نه.
۶- قوی شروع کنید
در آستانه راه‌اندازی و روزهای اولیه کار خود، باید به مسائل عملیاتی مانند استخدام و جانشینی، توسعه محصول، لجستیک و پلتفرم‌های فناوری بپردازید. علاوه بر این، ممکن است مجبور شوید تنش‌های بالقوه‌ای را که مختص خانواده‌ها هستند، کاهش دهید.
۳. موفقیت خانواده را تضمین کنید
راه‌اندازی یک کسب و کار خانوادگی می‌تواند اعضای خانواده را نزدیک‌تر کند و به شما امکان می‌دهد با هم چیزی بسازید. این مشاغل می‌توانند ثروت و فرصت‌ها را همراه با میراثی برای نسل‌های آینده ایجاد کنند. با گذراندن این مراحل مهم، همه پایه‌ها را پوشش دهید و مطمئن شوید که سرمایه شما با بیمه مشاغل کوچک محافظت می‌شود. با نماینده بیمه در مورد اینکه چگونه این محصولات و خدمات می‌توانند به شما در شروع کار کمک کنند صحبت کنید.
کسب و کار خانوادگی را با کسب و کار خانگی اشتباه نگیریم
وقتی از کسب و کار خانگی صحبت می‌کنیم منظورمان کسب و کاری است که در منزل مسکونی یعنی یک واحد غیرتجاری یا یک کارگاه فعالیت می‌کند. حتی اکثر این کسب و کارهای خانگی مجوز حقوقی هم ندارند و یا حتی اگر هم داشته باشند در حد صدور مجوزهای اولیه است. اما تعاریف کسب و کار خانوادگی را بالاتر بیان کردیم و همان‌طور که می‌بینید این دو با هم کاملاً فرق دارند.
رشد و بقای کسب و کار خانوادگی
در کسب و کار خانوادگی عوامل داخلی و خارجی متعددی وجود دارد که رشد و بقای کسب و کار به آن‌ها وابسته است. اتفاقاً یکی از مسائل مهم در کسب و کارهای خانوادگی رشد، بقا و نحوه انتقال آن به نسل بعدی می‌باشد. عوامل داخلی همچون: فرهنگ خانوادگی، شخصیت افراد، نوع کسب و کار و…؛ اما عوامل دیگری همچون عوامل محیطی و حمایت دولت نیز در این مهم تأثیر دارند.
فرقی نمی‌کند که در چه حوزه‌ای فعالیت می‌کنید، در هر صورت برای ادامه بقا و رشد کسب و کارتان نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و کاربردی دارید که معمولاً مدیران کسب و کارها این برنامه‌ریزی را بر عهده دارند. در ادامه مواردی را عنوان می‌کنیم که به دوام کسب و کار خانوادگی کمک می‌کند.
- داشتن دید بلندمدت در سرمایه‌گذاری‌ها و روابط
- نظارت مستقیم و غیر مستقیم بر تمام اشخاص و کارهای انجام‌شده
- خلاقیت و نوآوری در انجام کارها و استقبال از ایده‌های جدید
- ایجاد روابط مناسب و جوِ کاری سالم
- سپردن کارها به افراد لایقی که استعداد خوبی برای انجام آن دارند
- مدیریت مالی مناسب و ایجاد ثبات مالی
مزایای کسب و کار خانوادگی
- اعضای خانواده معمولاً نقاط مشترک زیادی دارند و ارزش‌های خانواده مشترک است
- تعهد و وفاداری در بین اعضای خانواده
- انگیزه بالا برای رشد و کسب موفقیت
- این کسب و کارها ساختاری ساده اما مؤثر دارند
- دسترسی به اعضا سریع‌تر و راحت‌تر است
- به دلیل شناخت بیشتر اعضا درک متقابل در کسب و کار خانوادگی بیشتر است
- به دلیل همکاری و وفاداری اعضا کاهش هزینه‌ها بهتر صورت می‌گیرد
- همه چیز در مورد پول نیست
- اعتماد و وحدت بیشتری در بین اعضای خانواده وجود دارد
معایب کسب و کار خانوادگی
مسائلی هم در کسب و کار خانوادگی وجود دارد که می‌تواند بنیان این کسب و کارها را به شدت ضعیف کند.
- پارتی‌بازی
- اختلافات خانوادگی
- عدم توجه به نظرات کارمندانی که خارج از اعضای خانواده هستند
- مدیریت احساسی
- انتخاب مدیریت جدید در صورت کنار رفتن مدیر فعلی (جانشینی)
چالش‌های کسب و کار خانوادگی
فقدان برنامه‌ریزی جانشین پروری همچنان عمر طولانی بسیاری از مشاغل و کسب و کارهای خانوادگی را تهدید می‌کند. اکثر کسب و کارهای خانوادگی قصد دارند که تجارت خود را به نسل بعدی انتقال دهند. اما متأسفانه تنها درصد کمی از آن‌ها برای جانشینی برنامه‌ریزی می‌کنند.
کسب و کار خانوادگی نیز باید بین نیازهای کسب و کار و خانواده تعادل ایجاد کند. مطالعه اخیر انجام‌شده توسط دانشگاه ایالتی کنسو و ارنست و یانگ (هال و آستراچان، ۲۰۱۴) نشان داد که بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین کسب و کارهای خانوادگی در سطح جهان با بهینه‌سازی انسجام خانواده و رشد کسب و کار سودآور موفق بوده و باقی می‌مانند.
انواع کسب و کار خانوادگی
به طور کلی در دسته‌های مختلفی می‌توان به کسب و کار خانوادگی پرداخت. از جمله:
- کسب و کار خانوادگی مبتنی بر محصولات کشاورزی
- صنایع دستی
- فعالیت‌های فرهنگی
- صنایع غذایی
- کسب و کار مبتنی بر آموزش
و هر ایده جدیدی که شما ممکن است داشته باشید.
تأثیر جهانی کسب و کار خانوادگی
- اکثریت ثروت جهان توسط مشاغل خانوادگی ایجاد می‌شود.
- برآوردها حاکی از آن است که مشاغلی که اکثریت آن‌ها متعلق به اعضای یک خانواده است، ۷۰ تا ۹۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند (مجله ثاروات، جلد ۲۲، ص ۳۶)
- تجارت جدید با مشارکت خانواده تقویت می‌شود.
- ۸۵ درصد استارت آپ ها در سراسر جهان با پول خانوادگی (FFI Global Data Points) تأسیس می‌شوند.
- کسب و کار خانوادگی بهتر از شرکت‌های غیر خانوادگی، در سطح جهانی عمل می‌کنند.
- عملکرد بهتر کسب و کار خانوادگی در سطح جهانی با تفاوت ۶.۶۵ درصدی در بازده دارایی‌ها در ایالات متحده و حداقل ۸ درصد تفاوت در اروپا و شیلی نشان داده می‌شود (پوزا ۲۰۱۲، ص ۳).
کسب و کار خانوادگی در اروپا بالاترین رکورد را دارد
کسب‌وکارهای خانوادگی از نظر تعداد کارمندان یا گردش مالی به اندازه مشخصی محدود نیستند و تقریباً در هر صنعتی یافت می‌شوند و نیازی به شکل قانونی خاصی ندارند. کسب و کارهای خانوادگی بیش از ۶۰ درصد از کل شرکت‌ها در اروپا را تشکیل می‌دهند. آن‌ها از مالکان انحصاری تا شرکت‌های بزرگ بین‌المللی را شامل می‌شوند. کسب و کارهای خانوادگی بزرگ یا کوچک، چه ثبت شده یا نشده باشند، نقش مهمی در اقتصاد اتحادیه اروپا دارند. کمیسیون اروپا این نقش را به رسمیت می‌شناسد و ایجاد یک محیط مساعد را که در آن مشاغل خانوادگی می‌توانند رشد و توسعه پیدا کنند، ترویج می‌دهد.
ایالات متحده
۵.۵ میلیون کسب و کار خانوادگی در ایالات متحده وجود دارد. کسب و کارهای خانوادگی ۵۷ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند و ۶۳ درصد از نیروی کار را استخدام می‌کنند (Family Enterprise USA, 2011). این بدان معناست که مشاغل خانوادگی بیش از ۹۸ میلیون نفر را استخدام می‌کنند! علاوه بر این، کسب و کارهای خانوادگی مسئول ۷۸٪ از کل ایجاد مشاغل جدید هستند (Astrachan and Schanker, (2003) Family Business Review 16(3) 211-219).
کسب و کار خانوادگی دارای ارزش‌های متمایز و رقابتی است که به چیزی بیش از سود منجر می‌شود. بر اساس گزارش Family Enterprise USA، بیش از ۹۰ درصد مشاغل خانوادگی احساس می‌کنند که آنچه آن‌ها را از شرکت‌های غیر خانوادگی متمایز می‌کند، فلسفه سرمایه‌گذاری بلندمدت، تعهد به کارمندان و تأمین‌کنندگان و کمک به جوامعشان است.
جمع‌بندی
ویژگی مشترک این شرکت‌ها بعد خانوادگی است که در آن تجارت و مالکیت در هم تنیده شده‌اند. کسب‌وکارهای خانوادگی می‌توانند کوچک، متوسط یا بزرگ باشند و ممکن است به ثبت برسند یا نرسند. کسب‌وکارهای خانوادگی در اروپا به طور گسترده‌ای با شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) در بحث‌های عمومی و سیاست‌گذاری برابری می‌کنند و به همان اندازه تأثیرگذار هستند.
در نهایت چیزی که اهمیت دارد این است که باید به کسب و کار خانوادگی ارزش بیشتری بدهیم و تأثیر آن را به هیچ عنوان دست کم نگیریم. اگر شما هم به دنبال راه‌اندازی کسب و کار خانوادگی هستید حتماً یک بار دیگر این مقاله را مرور کنید و نکات مورد نیازتان را یادداشت کنید. البته برای راه اندازی کسب و کار خود در هر زمینه‌ای، نیاز به بوم مدل آن کسب و کار دارید که اجزای آن را باید خودتان کامل کنید. برای آموزش کامل رسم آن، وارد صفحه آموزش بوم مدل کسب و کار شوید.
برای دریافت مطالب جدید در پیج اینستاگرام و کانال تلگرام جاوید مقدم عضو شوید.
حتما نظراتتان را زیر این مطلب بنویسید.
